Faiz hukuki niteliği itibariyle asıl alacağa bağlı bir yan edimdir. TBK 131/1 uyarınca; asıl borç sona erdiği takdirde faiz alacağı da sona ermiş olur. Keza TBK 152 uyarınca; asıl alacak zamanaşımına uğramışsa faiz de zamanaşımına uğramış kabul edilir.
Faiz bir yan alacak olmakla birlikte, hukuken doğmuş faiz alacağı asıl alacaktan bağımsız nitelik taşır. Faiz borcu hukuki işlemden veya kanundan doğabilir.
Adi İşlerde Faiz Oranı
Adi işlerde faiz temerrüt faizi ve kapital faiz olmak üzere ikiye ayrılır.
1. Kapital Faiz
Kapital faiz; kanuni faiz ve akdi faiz olarak ikiye ayrılarak incelenir. Taraflar sözleşmede faiz oranını belirlememişse kanunda öngörülen faiz oranı uygulanır. Taraflar uygulanacak faiz oranını sözleşmede kararlaştırabilirler. Bu şekilde sözleşmede kararlaştırılan faiz oranına akdi faiz oranı denir.
a) Kanuni Faiz Oranı
Adi işlerde kanuni faiz oranı, TBK’nın atfıyla 3095 sayılı kanunda düzenlenmiştir. 3095 sayılı Faiz Kanunu’nun 1.maddesi; “Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanununa göre faiz ödenmesi gereken hallerde, miktarı sözleşme ile tespit edilmemişse bu ödeme yıllık yüzde oniki oranı üzerinden yapılır. Cumhurbaşkanı, bu oranı aylık olarak belirlemeye, yüzde onuna kadar indirmeye veya bir katına kadar artırmaya yetkilidir.” hükmünü içermektedir. Bakanlar Kurulu 2005/9831 sayılı Kararı ile 01.01.2006 yılından itibaren geçerli olmak üzere kanuni faiz oranını %12’den %9’a indirmiştir. Bugün itibariyle adi işlerde kanuni faiz oranı %9 olarak uygulanmaktadır. (Neden hala bu oran uygulanmaktadır?)
b) Akdi Faiz Oranı
Adi işlerde akdi faiz oranı taraflar arasında sözleşmede serbestçe belirlenebilir. Ancak belirlenen faiz oranı, kanuni faiz oranını %50’sini aşamaz. Şöyle ki; 3095 sayılı kanuna göre kanuni faiz oranı %9’dur ve sözleşmede belirlenen akdi faiz oranı kanuni faizin %50 fazlasını yani %13,5 oranını aşamaz.
2. Temerrüt Faizi
Adi işlerde temerrüt faizi; akdi temerrüt faizi ve kanuni temerrüt faizi olmak üzere ikiye ayrılır.
Kanuni temerrüt faizi oranı; TBK 120/1 “Uygulanacak yıllık temerrüt faizi oranı, sözleşmede kararlaştırılmamışsa, faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuat hükümlerine göre belirlenir.” atfıyla 3095 sayılı Faiz Kanunu’nda belirtildiği üzere ticari olmayan işlerde, Bakanlar Kurulu’nun kararı ile %9’dur.
Akdi temerrüt faizi oranı; TBK 120/2’de öngörüldüğü üzere; “Sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık temerrüt faizi oranı, birinci fıkra uyarınca belirlenen yıllık faiz oranının yüzde yüz fazlasını aşamaz.” Şöyle ki; bugün itibariyle kanuni faiz oranı %9’dur ve sözleşmede belirlenecek temerrüt faizi oranı bu faizin %100 fazlası olan %18’i aşamaz.
Aynı zamanda TBK 120/3 uyarınca; “Akdî faiz oranı kararlaştırılmakla birlikte sözleşmede temerrüt faizi kararlaştırılmamışsa ve yıllık akdî faiz oranı da birinci fıkrada belirtilen faiz oranından fazla ise, temerrüt faizi oranı hakkında akdî faiz oranı geçerli olur.”
Ticari İşlerde Faiz Oranı
Ticari işlerde faiz oranı kapital faiz, temerrüt faizi ve bileşik faiz olarak üçe ayrılır.
1. Kapital Faiz
Kapital faiz, TTK’nın atfıyla ticari işlerde kanuni faiz ve akdi faiz olarak ikiye ayrılır.
a) Kanuni Faiz Oranı
Ticari işlerde kanuni faiz oranı, TTK madde 9/1’in atfıyla 3095 sayılı Faiz Kanunu’nda belirlenmiştir ve bugün itibariyle %9’dur.
b) Akdi Faiz Oranı
Ticari işlerde taraflar akdi faiz oranını TBK’da olduğu gibi herhangi bir sınır olmadan TMK madde 2 çerçevesinde serbestçe belirleyebilirler. TTK madde 8/1’e göre; “Ticari işlerde faiz oranı serbestçe belirlenir.”
2. Temerrüt Faizi
Ticari işlerde kanuni temerrüt faizi oranı; TTK 1530/7 uyarınca yayınlanan “Mal Ve Hizmet Tedarikinde Alacaklıya Yapılan Geç Ödemelere İlişkin Temerrüt Faiz Oranının Belirlenmesi Hakkında Tebliğ” ile 01.01.2021 tarihinden itibaren belirlenen oran %18,25’tir.
Geçerlilik Tarihi
Mal Ve Hizmet Tedarikinde Alacaklıya Yapılan Geç Ödemelere İlişkin Temerrüt Faiz Oranı %
01.01.2013
15,00
01.01.2014
12,75
01.01.2015
11,50
01.01.2016
11,50
01.01.2017
10,75
01.01.2018
10,75
01.01.2019
21,25
01.01.2020
15,00
01.01.2021
18,25
3095 sayılı Faiz Kanunu 2/3 uyarınca; “Temerrüt faizi miktarının sözleşmede kararlaştırılmamış olduğu hallerde, akdi faiz miktarı yukarıdaki fıkralarda öngörülen miktarın üstünde ise, temerrüt faizi, akdi faiz miktarından az olamaz.”
Ticari işlerde akdi temerrüt faizi oranı; TTK madde 8 uyarınca taraflar arasında TMK madde 2 çerçevesinde serbestçe belirlenebilir.
Avans Faizi; 3095 sayılı Faiz Kanunu 2/2 uyarınca; “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının önceki yılın 31 Aralık günü kısa vadeli avanslar için uyguladığı faiz oranı, yukarıda açıklanan miktardan fazla ise, arada sözleşme olmasa bile ticari işlerde temerrüt faizi bu oran üzerinden istenebilir. Söz konusu avans faiz oranı, 30 Haziran günü önceki
yılın 31 Aralık günü uygulanan avans faiz oranından beş puan veya daha çok farklı ise yılın ikinci yarısında bu oran geçerli olur.”
Yürürlük Tarihi
Avans İşlemlerinde Uygulanan Faiz Oranı (%)
20.12.2006
29
28.12.2007
27
09.04.2009
20
12.06.2009
19
22.12.2009
16
30.12.2010
15
29.12.2011
17,75
19.06.2012
16,50
20.12.2012
13,75
21.06.2013
11
27.12.2013
11,75
14.12.2014
10,50
31.12.2016
9,75
29.06.2018
19,50
11.10.2019
18,25
21.12.2019
13,75
13.06.2020
10
19.12.2020
16,75
3.Bileşik Faiz
Faize faiz yürütülmesine bileşik faiz denir. Şöyle ki; anaparanın getirdiği faizin anaparaya eklenerek ortaya çıkan yeni miktara faiz işletilmesine bileşik faiz denir.
Ticari olmayan işlerde bileşik faiz uygulanması yasaktır. 3095 sayılı Faiz Kanunu madde 3/1’de öngörüldüğü üzere; “Kanuni faiz ve temerrüt faizi hesaplanırken mürekkep faiz yürütülemez”
Ticari işlerde bileşik faiz iki istisnai durum haricinde yasaktır. Bu istisnai durum TTK madde 8/2’de şöyle belirtilmiştir; “Üç aydan aşağı olmamak üzere, faizin anaparaya eklenerek birlikte tekrar faiz yürütülmesi şartı, yalnız cari hesaplarla her iki taraf bakımından da ticari iş niteliğinde olan ödünç sözleşmelerinde geçerlidir. Şu şartla ki, bu fıkra, sözleşenleri tacir olmayanlara uygulanmaz.”
Yabancı Para Borcunda Faiz
3095 sayılı kanunun 4/a maddesine göre; “Sözleşmede daha yüksek akdi veya gecikme faizi kararlaştırılmadığı hallerde, yabancı para borcunun faizinde Devlet Bankalarının o yabancı para ile açılmış bir yıl vadeli mevduat hesabına ödediği en yüksek faiz oranı uygulanır.” Burada belirlenen devlet bankası en yüksek faiz oranı kanuni faizdir.
TBK madde 120’de ülke parası ya da yabancı para ayrımı yapılmadığından adi işlerde temerrüt faizi sınırlamaları yabancı para faizi için de geçerlidir. Şöyle ki; sözleşme ile kararlaştırılacak yabancı para faizine işleyecek temerrüt faizi 4/a+%100’ü geçemez. Sözleşme ile belirlenecek akdifaizin üst sınırı ise 4/a+%50’dir.
Kamu Alacaklarına Uygulanan Faiz Oranı
Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun Tecil başlıklı 48. Maddesine göre; “Amme borcunun vadesinde ödenmesi veya haczin tatbiki veyahut haczolunmuş malların paraya çevrilmesi amme borçlusunu çok zor duruma düşürecekse, borçlu tarafından yazı ile istenmiş ve teminat gösterilmiş olmak şartıyla, alacaklı amme idaresince veya yetkili kılacağı makamlarca; amme alacağı 36 ayı geçmemek üzere ve faiz alınarak tecil olunabilir.”
6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 48. maddesine göre tecil ve taksitlendirilen amme alacaklarına uygulanacak aylık ve yıllık tecil faizi oranları
Dönem
Aylık Faiz Oranı %
Yıllık Faiz Oranı %
22.10.1996 – 09.07.1998
%10
%120
10.07.1998 – 24.01.2000
%8
%96
25.01.2000 – 20.12.2000
%4
%48
21.12.2000 – 30.03.2001
%3
%36
31.03.2001 – 01.02.2002
%6
%72
02.02.2002 – 11.11.2003
%5
%60
12.11.2003 – 03.03.2005
%3
%36
04.03.2005 – 27.04.2006
%2,5
%30
28.04.2006 – 20.11.2009
%2
%24
21.11.2009 – 20.10.2010
%1,58
%19
21.10.2010 – 05.09.2018
%1
%12
06.09.2018 – 24.10.2019
%1,83
%22
25.10.2019 tarihinden itibaren
%1,58
%19